1. Mistyczny - pełen new age'owego języka i ezoteryki, oparty na braku wiedzy pseudonaukowy bełkot, nie poparty żadnymi sensownymi badaniami, za to pełen uprzedzeń, niepoprawnych indukcji i myślenia przez analogię. Łagodniejszą formę tego rodzaju rozumowania, przeprowadzoną przez Stefana Molyneuxa i polegającą na analogii: atom nie jest żywy, ale ja składający się z atomów jestem żywy - więc na tej samej zasadzie emergencji - co prawda noga nie ma wolnej woli, ale ja składający się z nóg, rąk i reszty części ciała mam wolną wolę - możecie zobaczyć tutaj.
2. Nudny - racjonalny i nawet poparty naukową wiedzą lecz często bardzo uproszczony w swojej argumentacji przekaz, w którym same tezy są prawdziwe, ale brak jest badań i przykładów prowadzących do prezentowanych wniosków. Taki styl wypowiedzi preferuje - skąd inąd zagorzały ateista i determinista - Sam Harris. Wykłady z jego udziałem możecie znaleźć w sieci. Tutaj najmniej nudny i poparty paroma zdawkowymi przykładami wykład-odpowiedź na pytanie o wolną wolę, jego autorstwa - trwa tylko 12 minut więc może warto się przemęczyć. A tutaj znacznie dłuższy wykład z jego udziałem.
3. Pokrętny - a właściwie pokrętnie broniący konceptu wolnej woli - bowiem wielu naukowców, pomimo swojej niekwestionowanej inteligencji i dużej wiedzy filozoficznej, bilogicznej czy neuro-naukowej, nie może się pogodzić ze stratą, z uznaniem, że owo poczucie wolnej woli jakie mamy mogłoby okazać się jedynie złudzeniem. W tej roli prym wiedzie znany racjonalista Daniel Dennett z jego teorią, mówiącą że, co prawda nie mamy wolnej woli w podejmowaniu jakichś działań, ale mamy ją w ich blokowaniu - nie wyjaśnia jednak nigdzie jakby to drugie miało się na poziomie fizjologicznym, bilogicznym czy neuronalnym różnić od tego pierwszego. Widać to wyraźnie w tym wykładzie, gdzie po frapującym początku zaczerpniętym z komisku z Dilbertem (sam fragment z komiksem mógłby wystarczyć za cały wykład!) mamy jeszcze chwilę przyjemności słuchając o ewolucji (dobrze opwiedziane naprawdę, z licznymi odwołaniami do Darwina i Alana Turinga), po czym wykład robi się grząski i kończy paroma sprzedanymi na prędce dogmatami. Krótszą wersję jego "teorii" możecie wysłuchać w tym dwudziestoparo minutowym filmie, w którym Robert Rawlence Kuhn przeprowadza wywiady z kilkoma naukowcami - w tym właśnie z Danielem Dnnettem - odnośnie wolnej woli. Film jednak warto zobaczyć tym bardziej, że jest po polsku. Do punktu tego zaliczyłbym również materiały, które są na tyle zdawkowe, że pomimo ujmowania kwestii wolnej woli dość wprost nie wyjaśniają wystarczająco wiele by je tu zamieścić. W tym filmie na przykład Marcus Du Sautoy przeprowadza na sobbie eksperyment (inspirowany klasycznymi badaniami Libeta). Wsadza się do maszyny FMRI i, leżąc tam, może dowolnie podejmować decyzję kiedy nacisnąć jeden z dwóch przycisków. Problem w tym, że w jego mózgu informacja o tym co chce zrobić pojawia się na około sześć sekund wcześniej zanim on sam stanie się świadom podjęcia tej decyzji. Co z tego wynikia? Jakie są inne naukowe badania dowodzące braku lub istnienia wolnej woli? Nie dowiemy się. Profesor Sautoy siada zrrezygnowany na schodach przed intytutem najwyraźniej zdruzgotany tym jednym, szokującym wynikiem.
4. Hermetyczny - czyli zbyt naukowy. W sieci dostępny jest, pełen ciekawych przkładów z filozofii i zawierający sporo ciekawych, nero-psychologicznych badań, rozdział pt. "Czy jesteśmy automatami. Mózg wolna wola i odpowiedzialność.", napisany przez Włodzisława Ducha i pochodzący z książki pt. "Na ścieżkach neuronauki." pod red. P. Francuza. Jest on jednak napisany takim językiem, że czasem ja (red.) zajmujący się na stałę nauką muszę domyślać się o co autorowi chodziło. Dla tych z was, którzy nie boją się jednak chermetycznego języka, link do tego artykułu.
Na szczęście udało mi się znaleźć dla was wykład przedstawiony przez Garreta Merriama z univeristy of Southern Indiana. Niepobierznie i jednocześnie ciekawie opowiadający o zagadnieniu wolnej woli - wykład zawierający zarówno opis badań Libeta, rozstrzygający relację między wolną wolą a determinizmem, pokazujący kliniczne przypadki ludzi, którzy zostali pozbawieni wolnej woli, jak i podchodzący do zagadnienia wolnej woli w naprawdę naukowy sposób. W dodatku wykład żywy i nie hermetyczny, nie używający terminologii, której postronny erudyta nie potrafiłby zrozumieć. Niestety Merriam pozostawia nas z otwartym pytaniem w postawionej tu kwestii. To co proponuje jako konkluzję, to całkowitą zmianę podejścia do pytania o wolną wolę - i to może być bardzo odświeżające.
Warto jeszcze spojrzeć na ten panel dyskusyjny, który zaczyna się od świetnej wypowiedzi Daniela Glasera dotyczącej właśnie eksperymentów nad wolną wolą. Daniel Glaser przypomina klasyczny eksperyment Libeta. Opowiada też o eksperymencie kolejnym, w którym osobom badanym prezentowano na ekranie slajd i pozwalano za pomocą przycisku, w dowolnym momencie zmienić go na inny. Tymczasem aparatura podłączona do ich fal mózgowych samoczynnie przełączała slajd jak tylko wykryła odpowiednią aktywność mózgu. Osoby badane czuły się bardzo sfrustrowane, ponieważ "jak tylko poczuły, że chcą zmienić slajd, ten sam się zmieniał"! Daniel Glaser opisuje też świetnie skonstruowany eksperyment nad efektem Lady Mackbeth (opisany przez Daniel Kahneman w książce "Thinking, fast and slow"), w którym uczestnicy, którym kazano sobie wyobrazić, że skłamali nagrywając się komuś na sekretarkę znacznie częściej w następnej fazie badania wybierali spośród zakupów płyn do mycia ust, podczas gdy uczestnicy, którym kazano sobie wyobrazić, że skłamali pisząc maila, znacznie częściej wybierali płyn do mycia rąk. Konkluzja Daniela Glasera jest dość jednoznaczna - nie mamy wolnej woli. Niestety reszta panelu dyskusyjnego klasyfikuje się do kategorii drugiej z wyżej opisanych.
Gorąco polecam więc wykład Garreta Merriama. Jeśli znajdziecie materiał popularno-naukowy znacznie lepiej rozstrzygający zagadnenia wolnej woli nie krępujcie się ze mną skontaktować! Po prawej stronie na portalu jest przeznaczony do tego formularz.
Citronian-Man
----------------------------------------------------------------